Parafia pw. św. Józefa Oblubieńca NMP

Rys historyczny

Historia Kościoła św. Józefa

Wysoko nad prawym brzegiem Strzegomki, pośrodku cmentarza wznosi się katolicki kościół parafialny. Leży on dokładnie na środku między Chwaliszowem a Nowymi Bogaczowicami, jest to też środek miejscowości. Można by przypuszczać, że probostwo założono przed 1292 roku, gdy Bogaczowice (Richenau) nazywały się jeszcze Richinowie i należały do Henrykowa. Dopiero po reformacji cystersi przyjęli opiekę duchowną nad parafią bogaczowicką. Pierwszym cysterskim proboszczem w Starych Bogaczowicach został w 1611 roku ojciec Tobias Haller. Podczas urzędowania proboszcza ojca Martina Teichgrabera (1653 - 1662) parafia powiększyła się o Strugę i Lubomin (spowodowane to było brakiem duchownych). Na czasy następnego proboszcza ojca Bernarda Hillebranda przypadła wizytacja, której sprawozdanie informuje nas o istniejącej sytuacji. Odbyła się ona w 1667 roku Z przekazu wynika, że parafian w Starych Bogaczowicach było pięćdziesięciu. O patronie kościoła nie ma żadnej wzmianki, tyle tylko, że odpust zaczynał się w pierwszą niedzielę uroczystości świętego Michała. Sprawozdanie zawiera też opis kościoła. Przednia część budowli była sklepiona i połączona z zakrystią. Wieża, której górna część była drewniana, posiadała zegar i dwa dzwony. Drewniany ołtarz, jeszcze z czasów ewangelickich, przedstawiał w górnej części Zmartwychwstanie Pana, a w części środkowej Ukrzyżowanie, pod stołem ołtarzowym widniała Wieczerza Pańska. Po jednej stronie (Epistelseite) stał boczny ołtarz ufundowany przez Krzeszów. Po stronie drugiej (Evangelienseite) znajdowało się tabernakulum z najświętszym sakramentem i świętymi olejami. Ambona i konfesjonał stały poza głównym ołtarzem. Wspomniano też o przyborach: pozłacanym srebrnym kielichu, dwóch księgach mszalnych, pięciu ornatach[1].

Panowanie opata Bernarda Rosy (1660-1696) wyznacza kolejny rozdział w historii kościoła w Starych Bogaczowicach. Jako swoisty pomnik panowania opata został wybudowany w latach 1685-1689 nowy kościół parafialn[2].

Styl barokowy, pochodzący z południowych Niemiec rozprzestrzenił się wówczas na Śląsku. Stare Bogaczowice dzięki nowemu kościołowi św. Józefa otrzymały piękną budowlę sakralną w stylu wczesnobarokowym o wyraźnym piętnie regionalnym. Nie rozwinął się tutaj cały bogaty przepych pełnego baroku. Michał Willmann, genialny uczeń holenderskich mistrzów Rubensa, Remgranta, von Dycka i de Backera pozostawił w starobogaczowickim kościele własne obrazy.

Nowy kościół zaprojektował w 1684 r. i wybudował krzeszowski budowniczy Martin Urban. Pochodził on przypuszczalnie z dóbr krzeszowskich. W 1683 r. przeniósł się na stałe do Lubawki, miasta należącego do cystersów w Krzeszowie i w tymże roku został mistrzem murarskim. Budowla w Starych Bogaczowicach była pierwszym dziełem tego mistrza. Rozplanowanie kościoła bogaczowickiego nawiązuje do tradycyjnego schematu jednonawowego, z dostawioną na osi wieżą przechodzącą górą w ośmiobok i trójbocznym zamknięciem prezbiterium. Zakrystię umieszczono poza ołtarzem trójbocznym[3].
Bryła budowli ma zwartą, kubiczną sylwetkę. Przypory wciągnięte do wnętrza tworzą wąskie i płytkie wnęki przysklepione kolebką, które stanowią elementy rytmizujące ściany wnętrza. Nad szeroko rozpiętymi, o mocno spłaszczonych łukach, arkadami wnętrz utworzono wąskie empory, połączone przejściami przeprutymi w grubości przypór. Źródłem światła są duże okna umieszczone na wysokości empor oraz owalne okulusy usytuowane w lunetach sklepienia nawy. Sklepienie kolebkowe empor, osadzone ponad belkowaniem wchodzi w strefę lunet sklepienia kolebkowego nawy. Empory obiegają poza prospektem organowym całe wnętrze. Artykulację ścian przeprowadzono za pomocą pilastrów kompozytowych, w partii empor opinające z trzech stron przypory, które w ten sposób zyskują charakter zbliżony do wolno stojących filarów. Również belkowanie z gładkim fryzem i bogato rozbudowano gzymsem opina jedynie partie filarów, natomiast w partii ścian przebiega tylko gzyms. Organizacja wnętrza reprezentuje typ emporowo-halowy. Również zwarta bryła kościoła, o elewacyjnych artykułowanych pilastrami toskańskimi odpowiada rozwiązaniom tego typu. System artykulacji elewacji za pomocą masywnych pilastrów z przesadnie podkreślonym enthasis, likwidacja belkowania, z którego pozostał jedynie gzyms koronujący, umieszczenie owalnych okulusów na wysokości nadmiernie rozbudowanych głowic pilastrów wykazuje typowo prowincjonalny sposób przyswajania repertuaru porządkowego i barokowych form architektonicznych. Wnętrze, tak w rozwiązaniu przestrzennym i proporcjach, jak też w detalu architektonicznym, jest zdecydowanie lepsze, pozbawione wyraźnego piętna prowincjonalizmu. Widocznie Urban miał tutaj do dyspozycji konkretne wzory lub plany, natomiast elewacje zewnętrzne stanowią jego całkowicie samodzielny wkład[4].

Główne wejście do kościoła (spośród trzech) znajduje się na północnej elewacji. Barokowe wyposażenie wykonano w latach 1685-1689 również według projektu Urbana w warsztacie rzeźbiarskim w Krzeszowie. Skład personalny warsztatu krzeszowskiego jest nam znany. Kierownikiem w tym czasie był Jerzy Schroetter (1650-1717), syn miejscowego stolarza, wykształcony na koszt opactwa w Pradze. Współpracowali z nim: pochodzący również z Krzeszowa snycerz i stolarz Stefan Kose, brat zakonny J. Schubert oraz malarz i pozłotnik Zygmunt Leistritz. Działał tu także przyjeżdżający z Lubiąża M. Willmann[5]. Wprawdzie w drugiej połowie lat osiemdziesiątych warsztat Schroettera odszedł w zakresie kompozycji struktury ołtarzowej od tradycyjnych piętrowych schematów architektonicznych, i zaczął preferować retabula nie architektoniczne, to jednak ołtarz w kościele św. Józefa w Starych Bogaczowicach zachowany jest w tradycyjnej formie. Jest bogato zdobiony. Kolumny i tympanom nawiązują do architektury starożytnej Grecji. W górnej części znajduje się obraz autorstwa Heigla przedstawiający Wniebowstąpienie (obecnie obraz udostępniono na wystawę). Na tympanonie umieszczono cztery rzeźby – po dwie z każdej strony. Po lewej stronie na górze wskazuje św. Jadwigę, a niżej księcia Henryka II Pobożnego. Po stronie prawej u góry stoi św. Aniela, poniżej św. Benedykt z Nurysji założyciel klasztoru na Monte Cassino i fundator zakonu benedyktynów. W części środkowej umieszczony jest Jezus Ukrzyżowany. Z lewej strony krzyża znajduje się Matka Boska z wieńcem gwiazd dwunastu wokół głowy i berłem w prawej ręce. Z prawej strony stoi św. Józef z lilią w ręce. W okresie Bożego Narodzenia krzyż zasłaniany jest obrazem autorstwa M. Wilmanna przedstawiający Dzieciątko w żłobie. Pod krzyżem znajduje się schowek na monstrancję z drzwiczkami ozdobnymi malowidłem przedstawiającym Madonnę z Dzieciątkiem na złotym tle. Poniżej umieszczono tabernakulum z Barankiem na drzwiczkach. Zarówno stół ołtarzowy jak i ołtarz ozdabiają złote liście akantu. Dodatkową ozdobą retabulum ołtarzowego są amorki. W niszach powstałych po wciągnięciu empor do środka budowli znajdują się cenne zabytki rzeźby barokowej.

w drugiej niszy, licząc od strony ołtarza, po prawej stronie znajduje się ołtarz boczny, którego centrum stanowi obraz św. Michała nieznanego malarza – niestety skradziony w 2000 roku. W czwartej stronie stoi rzeźba przedstawiająca św. Antoniego. W pierwszej niszy po lewej stronie, można zobaczyć rzeźbioną chrzcielnicę przedstawiającą Trójcę Przenajświętszą. W niszy drugiej stoi rzeźbiony w drewnie ołtarz, w którego centrum był obraz św. Jadwigi nieznanego autora, skradziono go w 2000 r. Nisza trzecia zawiera także rzeźbiony ołtarz, który kościół zawdzięcza proboszczowi ojcu Jeremiasowi Heinischowi[6]. Jest trójkondygnacyjny. W górnej części znajduje się św. Bernard Clairvaux . Centrum stanowi rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem, trzecią część stanowi stół ołtarzowy. Czwarta nisza kryje figurę św. Mikołaja przeniesioną w XIX w z kościoła św. Mikołaja. Przedstawia ona świętego wskrzeszającego troje dzieci, które zamordował mężczyzna w Krzeszowie i ukrył w beczce. Oprócz wyżej wymienionych zabytków należy pamiętać o kazalnicy bogato zdobionej, umieszczonej między pierwszą a drugą niszą po prawej stronie ołtarza. Kosz ambony zdobi naturalistyczna dekoracja z wyeksponowanymi motywami girland i owoców[7]. W punkcie centralnym kosza widzimy Jezusa Zmartwychwstałego, natomiast baldachim zdobi złoty motyw frędzli i wstawki roślinne. Organy umieszczone są naprzeciwko ołtarza głównego, na „chórach”. Składają się z dwóch części - mniejsza zamontowana w miejscu balustrady, większa wolnostojąca. Sklepienie kościoła zdobią plafony umieszczone zarówno między lunetami jak i pośrodku sufitu. Idąc po prawej, od strony ołtarza, kolejne malowidła przedstawiają: Archanioła Gabriela, św. Joachima, św. Jana Chrzciciela, św. Piotra, św. Benedykta i Archanioła Angelusa. Po lewej stronie umieszczono Archanioła Rafaela, św. Annę, św. Jana Ewangelistę, św. Pawła, św. Bernarda i Archanioła Uriela. Środek zajmują Jezus jako dziecko, Wniebowstąpienie Matki Boskiej, św. Józef z Dzieciątkiem, św. Michał, św. Jadwiga. Na uwagę zasługuje też Droga Krzyżowa- 14 obrazów umieszczonych na balustradzie chórów (pochodzi z późniejszego okresu).

Pod zarządem proboszcza Franza Bernerta (1926 - 1932) w kościele podłączono prąd na nowo otynkowano wieżę, zamontowano nowe piszczałki w organach i zakupiono nowy dzwon[8]. Ostatnia gruntowna renowacja miała miejsce w 1964 roku. wnętrze kościoła pomalowano, odrestaurowano zabytki oraz malowidła na suficie. W latach 80-tych i 90- tych XX wieku przeprowadzono remont wieży, częściowo wymieniono krokwie i położono dach. Miało też miejsce ankrowanie, ponieważ nastąpiły pęknięcia wewnątrz budowli spowodowane odchyleniem się wieży.

------------

[1] J. B. Homman, Atlas Silesiae id est Ducatus Sileiae...ab Homannianis Heredibus Norimbergae MDCCL

[2] Profeßbuch von Grűssau, Wienand Verlag Kőln 1990, s. 46

[3] K. Kalinowski, Archtektura barokowa na Śląsku w 2- giej poł. XVII w., s. 173

[4] K. Kalinowski, Archtektura barokowa na Śląsku w 2- giej poł. XVII w., s. 147- 174

[5] K. Kalinowski, Rzeźba barokowa na Śląsku, Warszawa 1986, s. 77

[6] G. Scharf, Alt- Reichenau, Kassel 1981, s. 90

[7]W tym miejscu umieścił ambonę proboszcz Roman Rother (1819- 1855)

[8] G. Scharf, Alt- Reichenau, Kassel 1981, s. 93

Bp Karol Wojtyła

w Starych Bogaczowicach

Historia parafii

Kontakt

ADRES

Nr konta parafii